Το ρωσικό όνειρο του Τατζικιστάν
Γράμμα από το Ντουσάνμπε
Joe Schottenfeld
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Καθώς περνούσαμε με το αυτοκίνητο πέρα από τα τσιμεντένια ερείπια ενός παλιού σοβιετικού εργοστασίου σκυροδέματος στο Polygon, μια μικρή πόλη στην κοιλάδα Ρας του Τατζικιστάν, ο Τατζίκος οδηγός του ταξί, μου επέδειξε την εκτεταμένη του γνώση σε ότι αφορά το σύστημα δημοσίων μεταφορών της Μόσχας.
Μου μίλησε για τους καλύτερους σταθμούς του μετρό, τους τρόπους εξοικονόμησης καπικιών από τα ναύλα και την ακριβή μέθοδο χρήσης των λεωφορείων της πόλης, ώστε να μετακινηθώ γρηγορότερα σε όλη την πόλη.
Ο συγκεκριμένος δεν είναι ο μόνος Τατζίκος που αισθάνεται τόσο άνετα με την κυκλοφορία στο εσωτερικό της Μόσχας. Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου στο Τατζικιστάν, το 1997, το Τατζικιστάν αποστέλλει έναν αυξανόμενο αριθμό μεταναστών στην Ρωσία. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι άνδρες, και αριθμούν σήμερα πάνω από ένα εκατομμύριο, ή περίπου το 50% [1] όλων των ανδρών του Τατζικιστάν που βρίσκονταν σε ηλικία κατάλληλη για εργασία. Αυτοί οι εργαζόμενοι αναλαμβάνουν πρόχειρες δουλειές σε όλη την χώρα: Κάποιοι εντάσσονται στα αλιευτικά πληρώματα που βρίσκονται στα ανοικτά της χερσονήσου Καμτσάτκα ˑ άλλοι πωλούν τρόφιμα και μπιχλιμπίδια ως πλανόδιοι πωλητές στην Μόσχα ˑ οι περισσότεροι κερδίζουν τα προς το ζην από την ανέγερση αστικών οικοδομών. Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσει κανείς την σημασία των μισθών που στέλνουν στην πατρίδα τους. Πράγματι, το Τατζικιστάν, όπως μετράται από τα ποσοστά του ΑΕΠ, είναι η πιο εξαρτώμενη από εμβάσματα χώρα του κόσμου: Ισοδυναμούν με το 47,5% της οικονομίας της [2] το 2012. Μεταξύ του 1999 και του 2013, τα χρήματα αυτά βοήθησαν στην μείωση του ποσοστού φτώχειας στο Τατζικιστάν από 96% σε 36%[3].
Οικονομικοί μετανάστες περιμένουν να βρουν εργασία σε μια λαχαναγορά στα περίχωρα της Μόσχας, στις 11 Νοεμβρίου του 2011. DENIS SINYAKOV / REUTERS
Όλες οι προϋποθέσεις τις οποίες επιζητούν οι μετανάστες –εργασιακές προοπτικές, κέρδη και διευκόλυνση ταξιδιών- έχουν επιδεινωθεί δραματικά στην Ρωσία κατά την διάρκεια του προηγούμενου έτους. Ακριβώς όπως συμβαίνει και με τους Ρώσους εργάτες, υπάρχουν λιγότερες διαθέσιμες θέσεις εργασίας, ενώ η πραγματική αξία των μισθών έχει μειωθεί με την υποτίμηση του ρουβλίου. Οι μετανάστες επίσης αντιμετωπίζουν τώρα μια ακόμα δυσκολότερη μεταναστευτική διαδικασία –που συμπεριλαμβάνει υψηλότερους φόρους, μεγαλύτερες περιόδους αναμονής και εξετάσεις για την γνώση της ρωσικής γλώσσας, της ιστορίας και της νομοθεσίας. Επιπλέον, για να γίνει η κατάσταση ακόμα χειρότερη, απαγορεύεται η επιστροφή μέχρι και 400.000 Τατζίκων στην Ρωσία για έως και δέκα χρόνια, εξαιτίας κάποιων απαγορεύσεων επανεισόδων, που εκδόθηκαν ως αποτέλεσμα νομικών παραβάσεων ή υπέρβασης του χρόνου διαμονής που αναγράφεται στην βίζα.
Όσοι καταφέρνουν να μείνουν, δυσκολεύονται να βρουν δουλειά. Όπως και ο οδηγός μου στο Polygon, πολλοί από αυτούς γίνονται οδηγοί ταξί. Η μερική απασχόληση που τους παρέχουν οι επιβάτες των πορθμείων - όπως περιέγραψε κάποιος οδηγός σε έναν φίλο, αυτό στα ρωσικά ονομάζεται «podrabotat» (που σημαίνει χονδρικά, «κερδίζοντας λίγα επιπλέον χρήματα»)- είναι προτιμότερη τώρα απ’ ότι η αβεβαιότητα που υπάρχει στην Ρωσία. Ένας οδηγός ταξί στο Dushanbe μου είπε ότι τα χρήματα που κερδίζει καλύπτουν λίγα πέρα από το κόστος των γευμάτων της οικογένειάς του. Συχνά χρειάζεται να δανειστεί χρήματα, ενώ κάθε απρόβλεπτη δαπάνη θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές δυσκολίες. Ωστόσο, θα προτιμούσε να επιβιώσει εδώ, όπου είναι με την οικογένειά του και ελεύθερος να μετακινηθεί χωρίς παρενοχλήσεις από την ρωσική αστυνομία -και να περιμένει να δει τί θα συμβεί με την οικονομία της Ρωσίας.
Αυτή η τάση έχει σοβαρές συνέπειες στο Τατζικιστάν. Η σαφέστερη είναι εκείνη της οικονομικής ύφεσης σε μια χώρα που ήταν ήδη η φτωχότερη από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Όταν έφθασα για πρώτη φορά στο Dushanbe στα τέλη Οκτωβρίου του 2014, επτά μήνες μετά τον πρώτο γύρο κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, η αξία του νομίσματος του Τατζικιστάν, του somoni, ήταν λιγότερο από πέντε ανά δολάριο. Έκτοτε, έχει υποστεί περαιτέρω πτώση: Η αντιστοιχία βρίσκεται τώρα για τα καλά πάνω από τα έξι ανά δολάριο. Σχεδόν κανένα ΑΤΜ στο Ντουσάνμπε δεν κάνει συναλλαγές σε δολάρια, τα οποία ήταν άμεσα διαθέσιμα όταν έφτασα. Όταν κάποια επίσημη τράπεζα απελευθερώσει μια παρτίδα, σχηματίζεται πλήθος και τα χαρτονομίσματα αρπάζονται άμεσα και αποταμιεύονται, γεγονός που αποτρέπει το να κυκλοφορήσουν και που υποτιμά την νομισματική αξία του somoni ακόμα περισσότερο. Στα μέσα Απριλίου, ελπίζοντας ότι θα κατάφερνε να περιορίσει την συναλλαγματική κερδοσκοπία, η κυβέρνηση έκλεισε σχεδόν τα μισά ιδιωτικά ανταλλακτήρια συναλλάγματος στην χώρα.
Τα περισσότερα μέσα για την ελάφρυνση της κατάστασης στο Τατζικιστάν περιλαμβάνουν την εμπλοκής της Ρωσίας. Η κυβέρνηση έχει ζητήσει από τις ρωσικές μεταναστευτικές Αρχές να παρέχουν αμνηστία σε κάποιους στους οποίους έχει απαγορευθεί η επανείσοδός τους στην χώρα. Υπάρχει επίσης μια πιθανότητα άμεσης ένταξης του Τατζικιστάν στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, κάτι αντίστοιχο με την Ευρωπαϊκή Ένωση που τέθηκε σε λειτουργία στις αρχές του 2015 και περιλαμβάνει σήμερα την Αρμενία, την Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Ρωσία. Κάτι τέτοιο θα ανακουφίσει τους μετανάστες του Τατζικιστάν από τέλη και περιορισμούς στην έκδοση βίζας.
Εν τω μεταξύ, η επιστροφή των συζύγων, των αδελφών και των γιών τελειώνει τους επώδυνους, παρατεταμένους αποχωρισμούς, αλλά καταφέρνει πιθανότατα να ωθήσει τις γυναίκες έξω από το εργατικό δυναμικό του Τατζικιστάν. Παρά το γεγονός ότι η κατά πλειονότητα ανδρική μετανάστευση από το Τατζικιστάν δεν έχει κατ’ ανάγκην αλλάξει τους ρόλους των δύο φύλων σε μια χώρα που γίνεται ολοένα και πιο πατριαρχική, όμως επέτρεψε στις γυναίκες να αναλάβουν μεγαλύτερες ευθύνες. Η Negar Behzadi, μια υποψήφια διδάκτορας Αναπτυξιακής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που διεξήγαγε επιτόπια έρευνα σχετικά με το φύλο και τις άτυπες οικονομικές πρακτικές στο Τατζικιστάν, μου είπε, «Λόγω της έλλειψης ανδρών μεταναστών, μερικές γυναίκες βρίσκουν περιθώρια ελευθερίας και απασχολούνται σε δραστηριότητες με τις οποίες δεν θα ασχολούνταν παρουσία των συζύγων τους». Μια αγροτική γιατρός την οποία γνωρίζω -η μόνη γυναίκα στην ευρύτερη οικογένειά της που εργάζεται εκτός σπιτιού- είναι σε θέση να ασκήσει το επάγγελμά της μόνο λόγω της παρατεταμένης απουσίας του συζύγου της. Μερικές φορές η απελπισία είναι εκείνη που οδηγεί τις γυναίκες στην εργασία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των γυναικών και των παιδιών τους που εγκαταλείφθηκαν από τους άνδρες τους για την δημιουργία νέων οικογενειών στην Ρωσία. Οι θέσεις εργασίας που καταλαμβάνουν οι γυναίκες κυμαίνονται από την πώληση ψωμιού και αρτοσκευασμάτων στο παζάρι, έως την ανεπίσημη εργασία στα ανθρακωρυχεία. Η ύπαρξη περισσότερων ανδρών σημαίνει λιγότερες ευκαιρίες απασχόλησης για τις γυναίκες, ή τουλάχιστον περιπλέκει την πρόσβασή τους σε αυτές, καθιστώντας λιγότερο αποδεκτή την εργασία των γυναικών εκτός σπιτιού.
Αλλά η πιο ανησυχητική παρενέργεια θα μπορούσε να είναι η ριζοσπαστικοποίηση. Οι κάτοικοι του Τατζικιστάν, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι, μπορεί να γίνουν ολοένα και πιο ευάλωτοι στην στρατολόγηση από ριζοσπαστικές ομάδες, όπως το Ισλαμικό Κράτος (ονομάζεται επίσης ISIS), οι οποίες μπορούν να προσφέρουν χρήματα και ένα είδος ταυτότητας. Από τα μέσα Απριλίου, το Υπουργείο Εσωτερικών του Τατζικιστάν υπολογίζει ότι υπάρχουν 144 μαχητές του Τατζικιστάν στην Συρία και το Ιράκ, αν και οι ακριβείς αριθμοί είναι άγνωστοι. Ο Edward Lemon, ο οποίος ερευνά την σχέση μεταξύ της μετανάστευσης και της ριζοσπαστικοποίησης ανάμεσα στους εργαζόμενους μετανάστες του Τατζικιστάν στην Μόσχα, χρησιμοποίησε τα μέσα μαζικής δικτύωσης για να παρακολουθήσει 85 μαχητές του Τατζικιστάν στο Ιράκ και την Συρία. Διαπίστωσε ότι σχεδόν όλοι οι ριζοσπαστικοποιημένοι Τατζίκοι διέμειναν για ένα χρονικό διάστημα στην Ρωσία. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι φαίνεται να στρατολογήθηκαν αρχικά από τους Τσετσένους, ενώ εργάζονταν στο εξωτερικό ως μετανάστες. Ίσως επίσης να ριζοσπαστικοποιούνται στην Ρωσία. Ο Lemon έγραψε, «Οι μετανάστες στα εργοτάξια στην Μόσχα μου είπαν ότι έχουν προσεγγιστεί από στρατολόγους του νότιου Καυκάσου για το Ισλαμικό Κράτος». Αυτό οφείλεται εν μέρει στο πόσο ευάλωτοι είναι οι άνθρωποι αυτοί: Οι μετανάστες βρίσκονται μακριά από τις οικογένειές τους και συχνά υπομένουν σκληρές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Ωστόσο, η πρόσβαση διαδραματίζει επίσης έναν ρόλο. Οι στρατολόγοι της Τσετσενίας, για παράδειγμα, θα ήταν πολύ εμφανείς στο Τατζικιστάν.
Η απειλή της στρατολόγησης από το ISIS, ιδιαίτερα από μαχητές που επέστρεψαν από την Συρία ή το Ιράκ, σίγουρα προκάλεσε φόβο. Τον Δεκέμβριο, ο Emomali Rahmon, ο πρόεδρος του Τατζικιστάν, είπε ότι το ISIS είναι «η μάστιγα του νέου αιώνα και αποτελεί απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια». Για την αποφυγή τοπικών ριζοσπαστικοποιήσεων, τα ειδησεογραφικά δελτία του Τατζικιστάν προβάλουν κομμάτια που φανερώνουν την βιαιότητα που υπομένουν οι νεοσύλλεκτοι στα στρατόπεδα άσκησης του ISIS -το μήνυμα που προσπαθούν να περάσουν είναι πως όσα και αν είναι τα χρήματα που προσφέρουν οι στρατολόγοι δεν αξίζουν τον τρόμο. Η κυβέρνηση ενέτεινε τις συλλήψεις Τατζίκων που κατηγορούνται ότι σχεδιάζουν να ενταχθούν στο ISIS στο εξωτερικό ή ότι είναι μέλη των διαφόρων τοπικών ριζοσπαστικών οργανώσεων, όπως η Jamaat Ansarullah. Οι Αρχές επίσης προσπαθούν να πατάξουν την θρησκευτική έκφραση, βάζοντας στο στόχαστρο πρακτικές όπως η απόκτηση γενειάδων ή η ένδυση με μαντίλες ˑ αυτήν την περίοδο το Κοινοβούλιο εξετάζει έναν νόμο που θα εμποδίζει την καταχώριση των βρεφικών ονομάτων που θεωρούνται «ξένα προς την τοπική κουλτούρα», συμπεριλαμβανομένων των αραβικών. Τουλάχιστον για τώρα, όμως, ο Lemon πιστεύει ότι ο εγχώριος κίνδυνος είναι «υπερβολικός», καθώς «το Τατζικιστάν φαίνεται να βρίσκεται μόνο στην άκρη του ραντάρ [του ISIS]». Είναι, όμως, πράγματι στο ραντάρ του.
Οικονομικοί μετανάστες στην Μόσχα σε τρένο με προορισμό το Τατζικιστάν, στις 7 Οκτωβρίου του 2011. DENIS SINYAKOV / REUTERS
Η φράση «δεν υπάρχει δουλειά εδώ» επαναλαμβάνεται συχνά, επί λέξη, και σχεδόν από όλους όσων την άποψη ζήτησα, ακόμη και εν παρόδω. Πριν από λίγες ημέρες, ένας νεαρός άνδρας μου εξέφρασε την άποψη ότι, «Εδώ, πρόκειται για έξι ημέρες ανεργίας. Και έπειτα, μια μέρα ανάπαυσης». Γέλασε, ήξερα, όμως, ότι δεν έπρεπε να τον ρωτήσω τι σκόπευε να κάνει στην συνέχεια.
* Ο JOE SCHOTTENFELD είναι επισκέπτης συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Ασίας, διεξάγoντας επιτόπου έρευνα για τις επιπτώσεις της μετανάστευσης του εργατικού δυναμικού στην ύπαιθρο του Τατζικιστάν. Είναι αποδέκτης της υποτροφίας Νεαρών Εξερευνητών του National Geographic για το 2015.
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/tajikistan/2015-05-11/tajikistan...
Σύνδεσμοι
[1] http://www.eurasianet.org/node/67310
[2] http://data.worldbank.org/indicator/BX.TRF.PWKR.DT.GD.ZS
[3] http://www.worldbank.org/en/country/tajikistan/overview
[4] http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1288990...
[5] https://iwpr.net/global-voices/tajiks-face-new-obstacles-work-russia
[6] http://publications.iom.int/bookstore/free/Tajik_Migrants_Report_15Jan.pdf
[7] http://www.eurasianet.org/node/73231
[8] http://www.unicef.org/tajikistan/Web_Migration_Report_Eng_light.pdf
[9] http://www.asiaplus.tj/en/news/five-other-tajiks-killed-iraq-fighting-al...
[10] http://www.presstv.ir/detail/2014/12/13/390115/tajikistan-calls-isil-mod...
[11] http://www.theguardian.com/world/2015/may/08/tajikistan-islam-arabic-nam...
