Οι μαοϊστές βούλιαξαν στο Νεπάλ
Γράμμα από την Κατμαντού
Eric Randolph
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Για μια σύντομη στιγμή, το Νοέμβριο, το Νεπάλ φαινόταν να έχει διαφύγει οριστικά από τον ατέρμονα κύκλο τής αστάθειας, της βίας και της μικροπολιτικής στον οποίο είχε παγιδευτεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Σε πείσμα μιας σκληροπυρηνικής ομάδας μαοϊκών που προσπάθησε να εκτροχιάσει τις πρώτες εδώ και χρόνια γενικές εκλογές τής χώρας με μια εκστρατεία χαμηλού επιπέδου τρομοκρατίας, οι ψηφοφόροι προσήλθαν στις κάλπες σε αριθμούς ρεκόρ. Με αυτό τον τρόπο, έστειλαν ένα σαφές μήνυμα της πίστης τους στην δημοκρατία, παρά τις χρόνιες αδυναμίες των εκλεγμένων αξιωματούχων τους. Αλλά εκείνη η στιγμή έξαρσης δεν κράτησε πολύ.
Οι τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν αλλάξει τόσο το Νεπάλ που σχεδόν δεν αναγνωρίζεται. Μεταξύ 1996 και 2006, ένας εμφύλιος πόλεμος που προκλήθηκε από τους μαοϊστές αντάρτες στοίχισε κατ’ εκτίμηση 13.000 ζωές. Ο πόλεμος αυτός οδήγησε στην κατάργηση της αυταρχικής μοναρχίας τού Νεπάλ το 2008 και στην εγκαθίδρυση μιας κοσμικής δημοκρατίας αμέσως μετά. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές τής χώρας, στη συνέχεια, παρέδωσαν στους μαοϊστές την πλειοψηφία τής Συντακτικής Συνέλευσης, της οποίας τα 601 μέλη ήταν επιφορτισμένα με την διαμόρφωση ενός νέου συντάγματος.
Η διαδικασία αυτή ήταν σχεδιασμένο να ολοκληρωθεί το 2010. Τρία χρόνια αργότερα, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά ζητήματα προς επίλυση. Σίγουρα, η Συντακτική Συνέλευση έχει επιτύχει πολλά, συμπεριλαμβανομένης της πλήρους διάλυσης του μαοϊκού στρατού και της επανένταξης των πρώην μαχητών του στην κοινωνία. Αλλά, τα σημαντικότερα κόμματα παραμένουν εκ διαμέτρου αντίθετα σε δύο κρίσιμα ερωτήματα: πώς να αναδιαρθρωθεί η χώρα σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα πολιτειών και τι μορφή κυβέρνησης να υιοθετηθεί. Τον Μάιο του 2012, καθώς η τέταρτη και τελική προθεσμία για την σύνταξη του συντάγματος πέρασε χωρίς συμφωνία, ο τότε πρωθυπουργός Μπαμπουράμ Μπαταράι διέλυσε την Συντακτική Συνέλευση. Η χώρα βυθίστηκε ξανά σε αταξία, και τα ηγετικά κόμματα, μη όντας αρκετά σίγουρα για το πώς να προχωρήσουν χωρίς ένα σύνταγμα ή μια νομοθεσία, χρειάστηκαν το διάστημα μέχρι αυτόν το Νοέμβριο για να συμφωνήσουν σε μια φόρμουλα για τον καθορισμό τού τρόπου που θα διεξαχθούν εκλογές για μια νέα συνέλευση. Το όργανο αυτό, όπως ελπίζει ο πληθυσμός, τελικά θα είναι σε θέση να ολοκληρώσει την δουλειά.
Την ημέρα των εκλογών, το κλίμα στα χωριά γύρω από την Κατμαντού, όπως και αλλού, ήταν εκπληκτικά αισιόδοξο. Ανεξάρτητα από το πραγματικό αποτέλεσμα της ψηφοφορίας, η προσέλευση αποτέλεσε μια ψήφο εμπιστοσύνης στην δημοκρατική διαδικασία. Οι παρατηρητές κήρυξαν τις εκλογές ελεύθερες και δίκαιες, και οι ψηφοφόροι αντιμετώπισαν σχετικά μικρή βία, σημειώνοντας ότι αισθάνθηκαν μεγάλη βελτίωση σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές και ότι έζησαν μια κρίσιμη στιγμή στην πολιτική του Νεπάλ.
Στη συνέχεια, όμως, τα αποτελέσματα άρχισαν να βγαίνουν, και οι κυβερνώντες μαοϊκοί δεν ευχαριστήθηκαν με αυτό που είδαν. Τα αρχικά στοιχεία έδειξαν ότι η δημοτικότητά τους είχε πέσει κατακόρυφα. Το κόμμα, το οποίο είχε τον μεγαλύτερο αριθμό εδρών στο τελευταίο κοινοβούλιο, έπεσε στην τρίτη θέση αρκετά πίσω από το πιο συντηρητικό «Κογκρέσο τού Νεπάλ» και το κόμμα των Ενωμένων Μαρξιστών-Λενινιστών (του οποίου το όνομα κρύβει μια αρκετά συντηρητική ατζέντα). Ακόμη χειρότερα, ο Pushpa Kamal Dahal, ο μαοϊκός πρόεδρος ο οποίος είναι γνωστός ως Prachanda (ο «άγριος»), είχε χάσει την βουλευτική του έδρα στο Κατμαντού με συντριπτική διαφορά.
Πανικόβλητοι - και με εκπληκτικό κυνισμό - οι μαοϊκοί δήλωσαν ότι οι εκλογές πρέπει να ήταν στημένες. Δεν προσκόμισαν κανένα αποδεικτικό στοιχείο, αλλά ισχυρίστηκαν ότι ο στρατός και άλλοι αξιωματούχοι είχαν νοθεύσει τις κάλπες όταν τις μετέφεραν από τα εκλογικά τμήματα. «Εάν η εκλογική επιτροπή δεν σταματήσει αμέσως την καταμέτρηση, θα μποϊκοτάρουμε πλήρως το σύνολο τής εκλογικής διαδικασίας. Θα μποϊκοτάρουμε την Συντακτική Συνέλευση», είπε ο Prachanda σε ένα συλλαλητήριο οπαδών του στην Κατμαντού. Η εκλογική επιτροπή αρνήθηκε να λάβει σοβαρά υπόψη της το αίτημά του, και οι μαοϊκοί έκαναν ένα βήμα απομακρυνόμενοι από το χείλος τού γκρεμού - γεγονός που υποδηλώνει ότι είναι πρόθυμοι να λάβουν μέρος στην Συνέλευση εφ’ όσον ζητείται η γνώμη τους σε όλες τις μεγάλες αποφάσεις, ανεξάρτητα από τον αριθμό των εδρών τους. Αυτό θα είναι πολύ δύσκολο να το καταπιούν τα άλλα κόμματα. Με το 95% των ψήφων να έχει καταμετρηθεί, οι μαοϊκοί έχουν μόνο 80 έδρες στη νέα Συντακτική Συνέλευση, σε σύγκριση με 196 του Κογκρέσου τού Νεπάλ και 175 για τους Ενωμένους Μαρξιστές-Λενινιστές. Ό, τι κι αν συμβεί στη συνέχεια, οι μαοϊκοί έχουν δώσει την σαφή εντύπωση ότι η εύνοιά τους για την δημοκρατία διαρκεί μόνο για όσο διάστημα επωφελούνται οι ίδιοι.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για την πτώση των μαοϊκών, και δεν έχουν να κάνουν με την εκλογική νοθεία. Όταν οι ηγέτες του κόμματος κέρδισαν τις εκλογές το 2008, ήσαν μια σχετικά άγνωστη ποσότητα, αφού είχαν περάσει πάνω από μια δεκαετία στο περιθώριο. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού πίστεψαν μέσα στον ενθουσιασμό τους ότι το κόμμα είχε έρθει να καθαρίσει την πολιτική, να βοηθήσει τους φτωχούς και τους περιθωριοποιημένους, και να εξαλείψει την διαφθορά. Σε μια κατά κύριο λόγο φεουδαρχική χώρα, στην οποία περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού ζει με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα, αυτό το μαοϊκό πρόγραμμα είχε προφανή απήχηση στις μάζες, ειδικά αφού συνδύαζε τις υποσχέσεις περί σεβασμού στην δημοκρατία και τον καπιταλισμό ως αναπόφευκτες πτυχές τής πολιτικής στον εικοστό πρώτο αιώνα.
Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ των υποσχέσεων των καινούργιων κυβερνητών και των επιδόσεών τους από τη στιγμή που πήραν την εξουσία απογοήτευσε τον πληθυσμό. Κάποια από αυτή την απογοήτευση ήταν άδικη: όλα τα ηγετικά κόμματα έπαιξαν ρόλο στο αδιέξοδο και στην αποτυχία να συμφωνηθεί ένα σύνταγμα στη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών.
Αλλά οι μαοϊκοί έκαναν και λάθη. Σε όλη τη χώρα, οι μαοϊκοί ηγέτες έτειναν να ευνοούν τα μέλη τού κόμματος για συμβάσεις και επίσημες θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα, το 2011, η κυβέρνηση υπό την ηγεσία των μαοϊστών δημιούργησε το Πρόγραμμα Αυτοαπασχόλησης Νέων, το οποίο προσέφερε 500 εκατομμύρια ρουπίες (5 εκατ. δολάρια) σε δάνεια προς ανέργους νέους ώστε να ξεκινήσουν επιχειρήσεις. Δημιουργήθηκαν μόλις 2.000 θέσεις εργασίας και το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε μέσα σε 18 μήνες. «Όταν άκουσα για το πρόγραμμα αυτό, σκέφτηκα, ‘Επιτέλους!’. Αυτά είναι τα πράγματα που χρειάζεται η χώρα» λέει ο Khem Lakal, ο οποίος διευθύνει μια τουριστική σχολή στην Κατμαντού. «Αλλά συνειδητοποίησα γρήγορα ότι όλα τα χρήματα απλώς πήγαιναν στις τσέπες των μαοϊκών στελεχών και ήταν η ίδια παλιά πολιτική».
Ιδιαίτερα επιζήμια ήταν η παράλειψη εκ μέρους των μαοϊκών να κρατήσουν σε τάξη το ίδιο τους το κόμμα. Λίγο μετά την κατάρρευση της Συντακτικής Συνέλευσης, μια σκληροπυρηνική ομάδα μέσα στους μαοϊστές, με επικεφαλής τον Mohan Baidya, τον πρώην γκουρού τού Prachanda, αποσπάστηκε από το κόμμα, παίρνοντας περισσότερο από το ένα τρίτο των μελών μαζί του. Αν και η ομάδα παρέμεινε επίσημα δεσμευμένη στην ειρηνευτική διαδικασία, ρητόρευε εναντίον των σημαντικών συμβιβασμών που γίνονταν από την μαοϊστική ηγεσία, ιδιαίτερα για την συμφωνία να διαλυθεί ο μαοϊστικός στρατός και την απόφαση να γίνουν συμβιβαστικές κινήσεις προς την ινδική κυβέρνηση (ένα επίμονο «μαύρο πρόβατο» στη μαοϊκή ρητορική εξαιτίας τής συνήθειά της να παρεμβαίνει στην πολιτική τού Νεπάλ). Στην πορεία προς τις εκλογές, ξεκίνησαν μια απεργία στα μεταφορικά μέσα και επιτίθεντο σε οποιαδήποτε εμπορικά οχήματα κινούνταν στους δρόμους.
Το χειρότερο λάθος τακτικής τού κόμματος έγινε το 2009, όταν ο Prachanda προσπάθησε να απολύσει τον επικεφαλής ανθρωπίνων πόρων τού στρατού επειδή αρνήθηκε να δώσει θέσεις εργασίας σε πρώην μαοϊστές μαχητές, μια κίνηση που οδήγησε στην κατάρρευση της κυβέρνησης Prachanda και πήγε την ειρηνευτική διαδικασία πίσω για μήνες.
Η τραγωδία είναι ότι, παρ’ όλες τις αποτυχίες των μαοϊκών, είχαν προωθήσει ένα αξιόλογο προοδευτικό όραμα για το μέλλον τής χώρας. Το Νεπάλ είναι ένας τόπος με απίστευτα μεγάλη ποικιλομορφία, είναι η πατρίδα πάνω από 100 εθνικοτήτων, ωστόσο κυριαρχείται από μια μικρή ομάδα ελίτ η οποία εδρεύει στην Κατμαντού επί αιώνες. Ο εμφύλιος πόλεμος και η εισαγωγή τής δημοκρατίας επέτρεψαν σε παραδοσιακά περιθωριοποιημένες κοινότητες να συμμετέχουν για πρώτη φορά στην πολιτική. Μαζί με αυτά τα νέα -βασισμένα στις εθνότητες- πολιτικά κόμματα, οι μαοϊκοί είχαν επιδιώξει να αναδιαρθρώσουν την χώρα σε ένα σύστημα ομοσπονδιακών κρατών που θα εγγυάται σε κάποιες από αυτές τις ομάδες μεγαλύτερο ρόλο στα κυβερνητικά όργανα.
Το Κογκρέσο τού Νεπάλ και οι Ενωμένοι Μαρξιστές-Λενινιστές υποστήριξαν ότι ο φεντεραλισμός θα οδηγούσε στην διάλυση της χώρας και έκαναν έκκληση ώστε τα ομόσπονδα κράτη να είναι δομημένα με βάση γεωγραφικά χαρακτηριστικά - και όχι εθνικά ή κοινωνικής κάστας. «Η κοινωνία τού Νεπάλ είναι τόσο ποικιλόμορφη ώστε δεν είναι δυνατόν για όλους να δημιουργήσουν ένα κρατίδιο για κάθε ιδιαίτερη εθνοτική ομάδα ή κάστα», μου είπε τον περασμένο μήνα ο Gagan Thapa, ένα ανερχόμενο αστέρι στο Κογκρέσο τού Νεπάλ. Η έκκληση του κόμματός του για ενότητα και παν-Νεπαλέζικο εθνικισμό έχει απήχηση στους ψηφοφόρους, αλλά στην πραγματικότητα, είναι πιθανό να οδηγήσει στη συνέχιση της κυριαρχίας των ανώτερων καστών στην πολιτική ζωή. Η αύξηση του εθνικισμού και η διογκούμενη αντιπάθεια κατά των μαοϊκών ηγετών μπορεί να καταλήξει να θέσει σε κίνδυνο την ευκαιρία τού Νεπάλ να μοιράσει την εξουσία πιο ομοιόμορφα μεταξύ των εθνοτικών ομάδων του.
Τίποτε από όσα συνέβησαν το Νοέμβριο δεν αποτελεί καλό οιωνό. Γνωρίζοντας ότι τα χρόνια τής αβεβαιότητας δοκίμασαν την υπομονή τού πληθυσμού, όλα τα κόμματα είχαν συμφωνήσει να ολοκληρώσουν το σύνταγμα εντός ενός έτους από τις εκλογές τής Κυριακής. Αλλά, η αρχική απόρριψη των αποτελεσμάτων από τους μαοϊστές έδωσε έναν αδέξιο τόνο για τις προσεχείς διαπραγματεύσεις. Και το μονόπλευρο αποτέλεσμα κάνει πραγματικά πιο δύσκολο να επιτευχθούν οι συμβιβασμοί που απαιτούνται για να ολοκληρωθεί το Σύνταγμα, δεδομένου ότι οι μαοϊκοί μπορεί να αισθάνονται ότι η μόνη τους ελπίδα είναι να μποϊκοτάρουν εντελώς τις διαπραγματεύσεις και να ξεκινήσουν διαδηλώσεις. Όπως και στο ζήτημα του φεντεραλισμού, υπάρχει επίσης έντονη διαφωνία για την μορφή που θα πάρει η κυβέρνηση, αν και πίεση των μαοϊκών για ένα προεδρικό σύστημα - με τον Prachanda να παίρνει θέση υποψηφίου για την προεδρία – δεν θα είναι υψηλής προτεραιότητας, τώρα που αντιδημοτικότητά του έχει καταστεί σαφής.
Ο βασικός κίνδυνος είναι ότι αυτή η ανισορροπία θα οδηγήσει σε σκλήρυνση των ιδεολογιών σε όλες τις πλευρές: οι συντηρητικοί θα αισθάνονται ότι έχουν εντολή να αγνοήσουν τα αιτήματα για καλύτερη εκπροσώπηση των περιθωριοποιημένων εθνοτικών ομάδων, ενώ οι μαοϊκοί σκληροπυρηνικοί θα υποστηρίζουν ότι η υποτιθέμενη νόθευση των εκλογών είναι η απόδειξη ότι τα συντηρητικά κόμματα δεν αξίζουν εμπιστοσύνης και ότι η δημοκρατία είναι μια απάτη.
Στην θετική πλευρά, μια διολίσθηση στο ξέσπασμα ενός ολομέτωπου εμφύλιου πολέμου είναι απίθανη. Υπάρχει πολύ λίγη όρεξη για επιστροφή στις βιαιότητες και στις εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που χαρακτήριζαν εκείνα τα τραυματικά χρόνια. Οι περισσότεροι μαοϊκοί είναι σταθερά προσηλωμένοι στο δημοκρατικό σύστημα, και αρκετά ανώτερα στελέχη επέκριναν ανοιχτά την έκκληση του Prachanda να απορριφθούν τα αποτελέσματα των εκλογών. Εν τω μεταξύ, η Ινδία και η Κίνα είναι αποφασισμένες να κρατήσουν το Νεπάλ μακριά από μια επιστροφή στον πόλεμο, δεδομένης της απειλής μιας εξάπλωσης της βίας πέρα από τα σύνορα του Νεπάλ. Το πιο πιθανό αποτέλεσμα είναι η συνέχιση των καθυστερήσεων, των απεργιών, και των ατελείωτων πολιτικών αντιπαραθέσεων που έχουν γίνει απογοητευτικά οικείες στο Νεπάλ. Η χώρα είχε δέκα κυβερνήσεις κατά την διάρκεια της δεκαετίας τού 1990 και άλλες πέντε τα τελευταία πέντε χρόνια. Για μια στιγμή τον περασμένο μήνα, φάνηκε ότι υπήρξε ένα ρήγμα σε αυτόν τον κύκλο, αλλά οι μαοϊκοί, με την πλάτη στον τοίχο, μπορεί να αποφασίσουν ότι η περαιτέρω αστάθεια είναι ο μόνος τρόπος για να κρατήσουν ζωντανή την ατζέντα τους. Περαιτέρω καθυστερήσεις θα μπορούσαν εύκολα να ανατρέψουν την πρόοδο που έχει σημειώσει το Νεπάλ στα τελευταία χρόνια, και να το κρατήσουν μακριά από το σταθερό και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον που ποθούν οι πολίτες του.
* Ο ERIC RANDOLPH είναι ελεύθερος ρεπόρτερ και αναλυτής για το IHS Jane's.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/maoists-ousted
